Aldığımız bazı gıdaların arkasındaki “Radura” simgesini görmüşsünüzdür ve simgenin altında “ışınlanmıştır” yazar.
Radura Sembolü
Işınlanan gıdaları “radyoaktif”, “zararlı”, “bizi kanser yapar” endişesiyle yemeyen insanları duymuşsunuzdur. Gelin derlediğim araştırmaların sonucunda buna birlikte karar verelim.
İkinci dünya savaşından sonra yaşanan kıtlıkla birlikte gıdaların raf ömrünü uzatmak, daha sağlıklı gıdalara erişebilmek amacıyla gıda ışınlaması yapılmaya başlanmıştır. 3 Ekim 2019 tarihinde Tarım ve Orman Bakanlığının resmî gazetede yayımladığı “GIDA IŞINLAMA YÖNETMELİĞİ” ne uygun olarak ışınlanan gıdalar, ambalajlarının arkasında bulunan radura sembolüyle satışa çıkıyor. Bu yönetmeliğe göre gıdalar bir kere, böceklenme ihtimali olan hububatlar 2 kere (Gıda ışınlama yönetmeliği/Madde 9) ışınlanabiliyor.
Gıda Işınlama Nedir?
Gıda ışınlama besinlerin pozitif ve negatif yükler oluşturabilecek derecede iyonize edici ışın kaynaklarına maruz bırakılarak, mikroorganizmaları ve böcekleri azaltarak veya ortadan kaldırarak besinlerin raf ömrünü uzatan ve besin güvenliğini artıran bir teknolojidir. Soğuk pastörizasyon olarak da isimlendirilen bu teknolojiyle besin kaynaklı hastalıkların önlenmesi, besinlerin dayanıklılıklarının artırılması, böcek kontrolü, filizlenmenin ve olgunlaşmanın geciktirilmesi, sterilizasyon ve raf ömrünün uzatılması gibi birçok amaca hizmet etmektedir. (1)
Yöntem
“(1) Gıdalar yalnızca aşağıdaki iyonlaştırıcı radyasyon kaynaklarına tabi tutulabilir:
a) Kapalı Kobalt-60 (Co-60) ve Sezyum-137 (Cs-137) radyoaktif kaynaklarından yayılan gama ışınları.
b) 5 MeV ve daha düşük enerjide çalışan ışılayıcılardan elde edilen X- ışınları.
c) 10 MeV ve daha düşük enerjide çalışan ışılayıcılardan elde edilen elektron demeti.” (2)
Her üç yöntem de aynı şekilde işler. Toplu veya paketlenmiş gıdalar, bir konveyör bant üzerindeki bir radyasyon odasından geçer. Gıda, radyoaktif maddelerle temas etmez, bunun yerine bir radyasyon ışınından geçer. (3)
Ülkemizde iki ışınlama tesisi var. Biri Ankara’da 1992 yılında Türkiye Atom Enerjisi Kurumu Sarayköy Nükleer Araştırma ve Eğitim Merkezi’nde kurulan Gama Işınlama Tesisi. İkincisi ise Tekirdağ Çerkezköy’de 1995 yılında faaliyete geçen Gamma-Pak isimli özel bir gıda ışınlama tesisi.(4)
Gıdaya Etki
Gıda ışınlama işlemi, gıdanın başlangıçtaki besinsel özelliklerini korumak ve sürdürmek yöntemidir. Radyasyon uygulanılan soğuk bir yöntemdir. Radyasyon dozları oldukça düşük olduğu için gıdanın radyoaktif hale gelmesi mümkün olmayacağı gibi kimyasal kompozisyonunda da büyük değişiklikler söz konusu olmamaktadır. Dünya Sağlık Örgütü (WHO, 1994) raporlarına göre karbonhidratlarda, proteinlerde, mineral tuzlarında ve yağlarda ışınlama uygulamaları problem yaratmaz. (5)
Işınlamanın Avantajları
Gıdaların ışınlama ile korunması bir “soğuk proses” tir. Bu durum gıdaların kalitesinin korunmasında ışınlamanın diğer metotlara karşı en büyük avantajıdır.
İyonize radyasyon ile muhafazanın enerji ihtiyacı, konserve, soğutma ve dondurmaya göre düşüktür. Paketlenmiş ve dondurulmuş gıdalara rahatlıkla uygulanabilir. Uygulama sonrası bekleme süresi gerektirmez. Kimyasal kalıntı bırakmadan güvenli ve raf ömrü uzun gıda üretimini sağlayan otomatik olarak kontrol edilebilen bir metottur.
Işınlamanın Dezavantajları
İyonize radyasyon, yatırım maliyeti yüksek bir metottur. Kontamine olmuş gıdadaki bakterileri yok etse bile toksinlerini yok edemez. Radyasyon uygulaması ile mikroorganizmalarda direnç gelişimi ortaya çıkabilir. Mikrobiyolojik güvenlik ve duyusal kaliteyi dengelemek için, iyonize radyasyonun ısıtma, hidrostatik basınç gibi diğer muhafaza yöntemlerle birlikte kullanılması gerekir. (6)
Tüketicinin Işınlanmış Gıdaya Bakış Açısı
Tüketiciler 1990’lı yılların başına kadar ışınlama teknolojisiyle ilgili yetersiz bilgiye sahiptiler (Psczola, 1990; Loaharanu,1994) ve ışınlamayı radyoaktivite ile karıştırmaktaydılar (Topal, 1988). ABD’de 1987’de yapılan bir ankete göre tüketicilerin %43’ünün ışınlamanın zararlı olduğuna inandığı saptanmıştır (Brady, 1987). 1995’te yapılan bir ankette ise ankete katılan kişilerin %72’sinin ışınlamadan haberdar olduğu, %87,5’inin ışınlama hakkında çok fazla bilgiye sahip olmadığı ortaya çıkmıştır. Gıdaların ışınlanması konusunda verilen bilgilerin, gıda katkı maddeleri, pestisit, hormon, hayvansal ilaç kalıntıları ve bakteriler konularında verilen bilgilere kıyasla yetersiz olduğu ifade edilmiştir (Olson, 1998). Resurreccion ve ark. (1995) tüketicilerin %45’inin ışınlanmış gıda satın aldıklarını, %19’unun satın almadığını ve %36’sının kararsız kaldığını saptamışlardır. (7)
Kaynakça:
1. Yılmaz Hacı, Ö., & Ülger Taha, G. (2016). Gıda Işınlamanın Besinlere Etkisi. Ankara Sağlık Bilimleri Dergisi, 5(1), 1-16. https://doi.org/10.1501/Asbd_0000000053
2. 3 Ekim 2019 Resmî Gazete- Gıda Işınlama Yönetmeliği
3. ABD Çevre Koruma Ajansı- Gıda ışınlaması- 1 Mayıs 2025
4.https://services.tubitak.gov.tr/edergi/yazi.pdf;jsessionid=w3fQNz6Pm4DbG72Mn1AMEoaT?dergiKodu=4&cilt=46&sayi=801&sayfa=76&yaziid=3447
5.Akakçe, N., & Çam, F. N. (2019). Bir Gıda Koruma Yöntemi: Işınlama. Çukurova Tarım Ve Gıda Bilimleri Dergisi, 34(2), 207-221.
6. Demirci, A. Ş., & Güner, K. G. (2008). Işınlama ve gıda güvenliği. Türkiye, 10, 21-23.
7. KOREL, F., & ORMAN, S. GIDA IŞINLAMASI, UYGULAMALARI VE TÜKETİCİNİN IŞINLANMIŞ GIDAYA BAKIŞ AÇISI.